Το Εικοσιένα. Μύθοι και πραγματικότητες: Επιλογή άρθρων, επιφυλλίδων και ομιλιών

"...Από όσα ακούσατε έχει γίνει κατανοητό, ελπίζω, ότι οι κοινωνικές πραγματικότητες, σε διάφορες χρονικές περιόδους, αλλάζουν, πολύ ή λίγο, ανατρέπονται ενδεχομένως· είπαμε επίσης, στο ίδιο πλαίσιο, ότι πολλά γεγονότα υπήρχαν, υπάρχουν και θα υπάρχουν μοιάζουν τα σημερινά να είναι ίδια με τα παλιά, αλλά δεν είναι: έτρωγαν οι άνθρωποι, τρώνε, και θα συνεχίσουν, πάντα, να τρώνε. Εντούτοις, το σημερινό "τρώνε" είναι αλλιώτικο από αυτό του 18ου αιώνα από όλες τις απόψεις· επομένως, αποκαλύπτω το ένα από τα δύο λόγια που ήθελα να πω: η Ιστορία δεν επαναλαμβάνεται. Η διάρκεια κατά την οποία ένα γεγονός παραμένει χωρίς να αλλάξει είναι πάλι συνάρτηση του χρόνου και του χώρου· παλιότερα πολύ μεγάλη διάρκεια, μετά όλο και μικρότερη.
Το δεύτερο από τα δύο λόγια είναι απόρροια του πρώτου: η Ιστορία δεν διδάσκει. Λένε όσοι τη θέλουν να διδάσκει εκείνη την πελώρια ανοησία, ότι, λέει, μαθαίνουμε Ιστορία για να διδασκόμαστε από τα λάθη του παρελθόντος. Όταν ακούω κάτι τέτοια, σκέφτομαι τον Κολοκοτρώνη να λέει στο σημερινό στρατηγό: "Να προσέχεις στο Βαλτέτσι· έχει κάτι κοτρώνες που, αν δεν προσέξεις θα την πάθεις όπως την έπαθα εγώ: σκόνταψα και μετά κούτσαινα δυο μήνες!".
[Απόσπασμα διάλεξης του Βασίλη Κρεμμυδά στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, 11 Νοεμβρίου 2008]