Θεσμοί, δίκαιο και κοινωνία: Κρίσιμες διατομές υπό το φως μιας βιωματικής θεώρησης

Στο βιβλίο αυτό αναπτύσσεται μια βιωματική θεώρηση των θεσμών, που εμπερικλείει όλες τις βασικές εκφάνσεις της κοινωνιολογικά και νομικά ενδιαφέρουσας συμπεριφοράς ατόμων και ομάδων: τη σκέψη, τη βούληση, το συναίσθημα και την εμπειρία. Η νομικοκοινωνιολογική μας προσέγγιση στους θεσμούς παρουσιάζει στενή συνάφεια με την Ψυχολογία, την Πολιτική Επιστήμη, τα Οικονομικά και την Ιστορία, αλλά και με την ηθική φιλοσοφία, καθώς επιχειρεί να εξηγήσει τα αίτια της κοινωνικά εκδηλωμένης συμπεριφοράς των κοινωνικών υποκειμένων με γνώμονα το ορθολογικό υπόβαθρο της βιωματικής εμπειρίας, δηλαδή την επενέργεια μιας «βιωματικής ορθολογικότητας».

Το κύριο συμπέρασμα της παραδοχής ότι οι δικαιϊκοί θεσμοί διαθέτουν μια βιωματική διάσταση είναι πως η βιωματική γνώση των κοινωνικών δρώντων διαθέτει διαπλαστική ισχύ επί των θεσμών. Η θεωρία που εδώ προτείνουμε μεταθέτει το εστιακό σημείο της έρευνας στις διαδικασίες θεσμοποίησης και όχι θεσμοθέτησης. Πρωταγωνιστής της δικής μας θεώρησης δεν είναι ο ηγέτης ούτε ο νομοθέτης. Είναι ο μέσος άνθρωπος, ο αφανής συνδημιουργός θεσμών, πρακτικών και συνηθειών που εξυπηρετούν τις ανάγκες του σε δεδομένη χρονική στιγμή. Όταν οι θεσμοί βιωματικά, δηλαδή μέσα από την εμπειρία των ιδίων των συμμετεχόντων σ’ αυτούς, αποδεικνύονται ανεπαρκείς, προβληματικοί ή και επιβλαβείς για το άτομο και την κοινωνία, προκύπτει η αναγκαιότητα να αναθεωρηθούν διατηρώντας κάποια λειτουργικά τους στοιχεία ή να καταργηθούν και να αντικατασταθούν από καινούριους. Η βιωματική προσέγγιση εντάσσεται στο ευρύτερο εγχείρημα της Κοινωνιολογίας του Δικαίου για θεσμική αναδόμηση σε μια εποχή παρατεταμένης οικονομικής, πολιτισμικής και ηθικής κρίσης. Παρέχει ένα νέο θεωρητικό εργαλείο που ελπίζουμε να συμβάλει στο συνεχιζόμενο διεπιστημονικό διάλογο με στόχο την αρχιτεκτονική βελτιωμένων θεσμών.