Συνωμοσίες. Γιατί τόσοι λογικοί άνθρωποι πιστεύουν τόσο παράλογα πράγματα

Τίποτα δεν συμβαίνει κατά τύχη —όλα συνδέονται μεταξύ τους— συμπτώσεις δεν υπάρχουν: σε τούτες τις φράσεις συναντά κανείς συμπυκνωμένη την ουσία της σκέψης ενός συνωμοσιολόγου. Παρ’ ότι για δεκαετίες γυρόφερναν στο περιθώριο της αμερικανικής πολιτικής σκηνής, οι θεωρίες συνωμοσίας έχουν γίνει πλέον κυρίαρχο και αναπόσπαστο στοιχείο της: ούτε λίγο-ούτε πολύ, 147 μέλη του αμερικανικού Κογκρέσσου υπερψήφισαν τις ενστάσεις για τα αποτελέσματα των προεδρικών εκλογών του 2020, βασιζόμενα στην αναπόδεικτη θεωρία συνωμοσίας της μυστηριώδους ομάδας Qanon! Αυτό ωστόσο δεν είναι παρά το πιο πρόσφατο παράδειγμα σε μια μακρά ακολουθία θεωριών συνωμοσίας, που περιλαμβάνει τη σατανιστική υστερία της δεκαετίας του 1980, τη Νέα Παγκόσμια Τάξη, τους φόβους περί δηλητηριώδους φθορίωσης του νερού, τις εικασίες για τον πραγματικό δολοφόνο του Προέδρου Τζων Φ. Κέννεντυ, αλλά και την υποψία ότι η 11η Σεπτεμβρίου ήταν μια «δουλειά» στημένη από την κυβέρνηση Μπους.

Ο Michael Shermer παρουσιάζει εδώ μια συναρπαστική ιστορική ανασκόπηση των θεωριών συνωμοσίας, που ξεκινά από τη δολοφονία του Φραγκίσκου Φερδινάνδου και τις απαρχές του Α ́ Παγκόσμιου Πολέμου, επιχειρώντας ταυτόχρονα να απαντήσει από τη σκοπιά της γνωστικής και της εξελικτικής ψυχολογίας σε μια σειρά από καίρια ερωτήματα: Γιατί πιστεύουν οι άνθρωποι σε θεωρίες συνωμοσίας; Ποιες εξ αυτών έχουν βάση αλήθειας; Πώς θα μπορούσαμε να τις αντιμετωπίσουμε; Σύμφωνα με τον ίδιο, οι άνθρωποι πιστεύουν στις θεωρίες συνωμοσίας διότι αρκετές από αυτές έχουν έναν πυρήνα αλήθειας (και διαβλητές εκλογές έχουν γίνει, και παιδόφιλοι υπάρχουν). Σημαντικό ρόλο παίζουν, επίσης, ένα διάχυτο αίσθημα άγχους και απώλειας κοινωνικού ελέγχου, όπως και παράγοντες της ανθρώπινης προσωπικότητας. Τέλος, βάσιμοι εξελικτικοί λόγοι φαίνεται να παραπέμπουν σε ένα είδος «εποικοδομητικής συνωμοσιολογίας» που αποτελεί δομικό στοιχείο της ανθρώπινης φύσης.