Οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης 1856-1919

Η σημαντική αυτή μελέτη της Ρένας Μόλχο για την εβραϊκή κοινότητα της Θεσσαλονίκης την περίοδο 1856-1919 βραβεύτηκε από την Ακαδημία Αθηνών το 2000 και θεωρείται μοναδική σε τεκμηρίωση λόγω της πληθώρας ανέκδοτων πηγών που περιλαμβάνει.

Η χρονική περίοδος 1856-1919 αποτελεί για τη Θεσσαλονίκη την πιο πολυκύμαντη περίοδο της σύγχρονης ιστορίας της. Κατά την πρώτη τριακονταετία, η Θεσσαλονίκη, που ήταν τότε μια σημαντική αλλά υπανάπτυκτη οθωμανική πόλη, αντιμετώπισε με επιτυχία την πρόκληση των θεσμικών, ιδεολογικών αλλά και πολιτικών αλλαγών που υιοθετήθηκαν από την οθωμανική κυβέρνηση ως λύσεις διεξόδου από την παρακμή, και παρουσίασε σημαντικότατη οικονομική, δημογραφική, πνευματική και κοινωνική ανάπτυξη. Ενώ, κατά τη δεύτερη τριακονταετία κατέστη το επίκεντρο των πολιτικών και στρατιωτικών αναμετρήσεων που διαδραματίστηκαν κατά την τελευταία φάση των εθνικοαπελευθερωτικών αγώνων των βαλκανικών λαών στη Μακεδονία. Στο ίδιο χρονικό διάστημα, η συμμετοχή του εβραϊκού πληθυσμού στις προαναφερόμενες διαδικασίες συνιστά τη μοναδικότητα της Κοινότητας.

Καθώς το εβραϊκό στοιχείο ήταν το πολυπληθέστερο, διερευνήθηκε το ζήτημα της δημογραφικής του διάστασης και ανάπτυξης σε σχέση με τα άλλα στοιχεία που συναποτελούσαν τον πληθυσμό της πόλης. Κατόπιν μελετήθηκαν τα ζητήματα της θεσμικής οργάνωσης και ανασυγκρότησης της Κοινότητας, σύμφωνα με τις επιταγές των οθωμανικών μεταρρυθμίσεων, των Tanzimat. Στο πλαίσιο αυτό μελετήθηκαν οι τομείς της κοινοτικής διοίκησης, τα κοινωφελή ιδρύματα της Κοινότητας και οι πρωτοβουλίες που ανέλαβε για τη δημιουργία νέων εβραϊκών εργατικών συνοικίων μετά τις πυρκαγιές του 1890 και του 1917. Το ζήτημα της εκπαιδευτικής και ιδεολογικής δραστηριότητας της Κοινότητας μελετήθηκε χωριστά καθώς ο εκσυγχρονισμός της εβραϊκής εκπαίδευσης αποτέλεσε τη σημαντικότερη απόδειξη της θεσμικής αλλά και της ιδεολογικής αναδιάρθρωσης της Κοινότητας.