Χωρίς τέλος

Στον τελευταίο τόμο της τριλογίας, η οδός του μαρτυρίου των ηρώων του Μανές Σπέρμπερ περνάει από μια μικρή εβραϊκή πόλη της Πολωνίας, συνεχίζει στη Γιουγκοσλαβία του Τίτο και καταλήγει στην απελευθερωμένη Γαλλία. Μια πλούσια θεματική παλέτα συγκροτεί το σκηνικό υποστύλωμα της μυθοπλασίας:

Η εβραϊκή θρησκευτική φιλοσοφία με κεντρικό πυρήνα την ιδέα της παθητικής αποδοχής της βίας και, αντιθετικά, η κοσμική αποθέωση της αντίστασης. Ο διάχυτος ευρωπαϊκός αντισημιτισμός. Το πνεύμα της Γιάλτας. Η συντριβή όσων εναντιώνονται εξίσου και στους δυο αντιμαχόμενους ολοκληρωτισμούς ? τον ναζιστικό και τον σταλινικό. Η προβληματική της μετάβασης από την επανάσταση στην εξουσία. Η σχέση του αστού κομουνιστή διανοούμενου με το λαϊκό άνθρωπο. Η προσωπικότητα του επαναστάτη-παίκτη, που όσο χάνει, τόσο παθιάζεται. Η λατρευτική προσήλωση στο ιδεώδες του σοσιαλισμού.



Πράγματι, ο Ντόινο Φάμπερ, κεντρικός ήρωας του μυθιστορήματος, πατάει το κατώφλι της νέας εποχής που γεννιέται μετά τον πόλεμο, ψυχικά αποδεκατισμένος από την απώλεια όλων των οικείων του και από τη διάψευση των βεβαιοτήτων που συνόδευσαν για δεκαετίες την επαναστατική του δράση. Τώρα, αναθεωρώντας και τον δικό του ρόλο του ως πνευματικού ανθρώπου, είναι έτοιμος να συνεχίσει τον αγώνα του για την κοινωνική αλλαγή. Ο επαναστάτης-στοχαστής Φάμπερ εξελίσσεται σε έναν στοχαστή-επαναστάτη, που ισορροπεί ανάμεσα στην αισιοδοξία και τον σκεπτικισμό.