Το Ελληνικό κοσμοσύστημα, τόμος Δ' : Βυζαντινή περίοδος της οικουμένης (4ος -15ος αιώνες)

Στον Γ' τόμο διαπιστώσαμε ήδη ότι στον κόσμο του Βυζαντίου καταγράφονται κοσμοϊστορικές μεταβολές, που αφενός επαναφέρουν την οικουμενική κοσμόπολη στην ομοθετική (ταυτοτική κ.λπ.) γραμμή του ελληνικού κοσμοσυστήματος, αφετέρου κατατείνουν στο να ολοκληρώσουν το ανθρωποκεντρικό υπόβαθρο της οικουμένης σε αντίστιξη με τη φεουδαλική μεθάρμοση της Εσπερίας.
Στον ανά χείρας τόμο επιχειρείται η διαλεύκανση της φύσης του Βυζαντίου ως κοσμοπολιτειακού κράτους που βιώνει τη φάση της ανθρωποκεντρικής οικουμένης στην ολοκληρωμένη της μορφή. Οι μεταβολές που συμβαίνουν στο βάθος των ένδεκα αιώνων του βίου της ελληνικής οικουμένης στο κλίμα της βυζαντινής κοσμόπολης αποκαλύπτουν το πανόραμα ενός κόσμου που ανάλογό του έχει μόνο την περίοδο της πόλης κράτους.
Στο πλαίσιο αυτό, επαναφέρουμε στη ζωή του βυζαντινού κόσμου τις πόλεις, τις πολιτείες τους, την καθολική γενίκευση της πολιτειότητας, μια κοινωνία απαλλαγμένη από τη δουλεία/ώνια εργασία, ένα οικονομικό σύστημα δομημένο με βάση τη δημοκρατική αρχή, τις μεθαρμόσεις στη φύση της κοσμόπολης ως ιδιαίτερου τύπου κράτους, την πολεοκεντρική οργάνωση της νέας θρησκείας ως Εκκλησίας του Δήμου των πιστών, τον νομικό πολιτισμό, την έννοια του πολιτικού δήμου ως της καθολικής αρχής που συγκροτεί τις πολιτείες της κοσμόπολης στην οποία υπόκεινται οι αρχές της πόλης και της μητρόπολης πολιτείας, εναίς και η βασιλεία.
Στο έδαφος του Βυζαντίου θα ζυμωθεί τελικά η δυναμική της μετάβασης από τη μικρή στη μεγάλη κοσμοσυστημική κλίμακα, δηλαδή ο δρόμος προς την επόμενη φάση του σύνολου ανθρωποκεντρικού κοσμοσυστήματος, που είθισται να αποκαλείται νεοτερικότητα.
Από τη συνολική αποδελτίωση των πηγών προκύπτει αβίαστα ότι το Βυζάντιο δεν είναι ούτε σκοτεινό, ούτε θεοκρατικό, ούτε απολυταρχικό ούτε και αυτοκρατορία. Αποδεικνύεται ότι συγκροτεί αναντιλέκτως το κράτος του οικουμενικού δημοκρατικού ολοκληρώματος, της κοσμόπολης.
Η αποκατάσταση της βυζαντινής κοσμόπολης στο βάθρο της ανθρωποκεντρικής ολοκλήρωσης και η υπό το πρίσμα αυτό υποβολή της σε συγκριτική δοκιμασία με τη δεσποτική της περιφέρεια (την εσπεριανή και τη σλαβική) επιτρέπουν την αποκαθήλωση της ίδιας της νεοτερικότητας από τη θέση της ανθρωποκεντρικής πρωτοπορίας στην οποία επιχειρούν να την τοποθετήσουν οι πνευματικοί της θεράποντες, αποκαλύπτοντας έτσι το βιολογικό της ανήκειν στην πρώιμη ανθρωποκεντρική περίοδο.
Η λειτουργία της Δύσης ως εμβρυουλκού για τη μετάβαση στη μεγάλη κλίμακα δεν αναιρεί το γεγονός ότι η νεοτερικότητα γεννήθηκε στο Βυζάντιο και ότι η ανάληψη της ηγεσίας της μετάβασης από τη δεσποτική του περιφέρεια είχε κρίσιμες επιπτώσεις, με προέχουσα την οπισθοδρόμηση του ανθρωποκεντρικού πολιτισμού, από τη φάση της οικουμένης στην πρώιμη εποχή του, δηλαδή κατά μια πλήρη, εξ επόψεως εξελικτικής βιολογίας, ιστορική διαδρομή.