Ιδεολογικά ρεύματα της ύστερης αρχαιότητας

Δεν έχουν ακόμα συμπληρωθεί σαράντα χρόνια από τότε που πρωτοπαρουσιάστηκε ο όρος "ύστερη αρχαιότητα" -ευρύτερος σε σημασία και περιεχόμενο από τον προγενέστερο "ύστερη ρωμαϊκή αυτοκρατορία"- διεκδικώντας από την επιστημονική κοινότητα την δική του ανεξάρτητη γνωστική περιοχή κυριαρχίας. Ξεπερνώντας τους πρώτους εφηβικούς ενθουσιασμούς και τις μαξιμαλιστικές διεκδικήσεις που χαρακτηρίζουν κάθε νεοσύστατο κλάδο, η ύστερη αρχαιότητα γρήγορα κέρδισε την αυτονομία της χάρη στην επίμονη έρευνα πολλών ιστορικών, φιλολόγων, φιλοσόφων και θεολόγων απ' όλο τον κόσμο, αλλά τα βιβλιογραφικά ίχνη αυτής της εργώδους και συναρπαστικής προσπάθειας μόλις τα τελευταία χρόνια έχουν αρχίσει να παρουσιάζονται σε ελληνικές μεταφράσεις. Ανάλογα, κι ο αριθμός των Ελλήνων μελετητών που ασχολούνται με το θέμα είναι ακόμα αρκετά περιορισμένος.



Αλλά τι να σημαίνει άραγε αυτός ο ουδέτερος όρος, ο οποίος στο πρώτο άκουσμά του σου μεταδίδει ένα μελαγχολικό αίσθημα φθινοπώρου, αφού αναφέρεται ευθέως σ' ένα τέλος εποχής, δηλαδή σ' ένα κρίσιμο μεταίχμιο; Τι απασχολούσε τότε τους ανθρώπους, ποια ιδεολογικά ρεύματα επηρέαζαν και προσανατόλιζαν την καθημερινότητά τους; Σ' αυτά τα εισαγωγικά, ή και προεισαγωγικά ίσως, ερωτήματα επιχειρεί ν' απαντήσει κι η ολιγοσέλιδη ετούτη μελέτη γνωρίζοντας εκ των προτέρων την αδυναμία της να συνοψίσει τις κυρίαρχες ιδεολογικές αντιλήψεις και τις ενδιάθετες απόψεις μιας τόσο εκτεταμένης και συνάμα τόσο αντιφατικής περιόδου. Γι' αυτό και σπεύδει να δηλώσει πως μόνη της φιλοδοξία είναι να προκαλέσει τον αναγνώστη, μέσα από βιβλιογραφικές νύξεις κι από αναφορές σε κείμενα και συγγραφείς της εποχής, για ν' ασχοληθεί εκείνος πιο επισταμένα, στη συνέχεια, με το θέμα. Άλλωστε, το ενδιαφέρον αυξάνεται κατακόρυφα εάν αναλογιστούμε ότι οι καιροί μας, της ύστερης νεωτερικότητας, παρουσιάζουν αρκετές αναλογίες με την ιστορική περίοδο που εξετάζουμε.

Στο αρχικό κείμενο προστέθηκε ως συναφής και μια παλιότερη, αλλά αδημοσίευτη ως τώρα μελέτη, η οποία διερευνά με συντομία τη σχέση μεταξύ ερμηνευτικής και πραξεολογίας στον Μέγα Βασίλειο. Μ' αυτό τον τρόπο αισθάνομαι ότι κλείνει προσωρινά ένας κύκλος μελέτης που είχε ανοίξει εξαιτίας του.



(από τον πρόλογο του συγγραφέα)