Η παραφροσύνη κατ' οίκον

Το κείμενο αυτό (ένα εντυπωσιακό δείγμα "αυτοεθνογραφίας", στο μέτρο που εμπνέεται σιωπηρά από την τραγική ιστορία της μανιοκαταθλιπτικής πρώτης συζύγου του συγγραφέα) κατέχει, σύμφωνα με τους μελετητές, κομβική θέση στο έργο του Έρβινγκ Γκόφμαν. Ανιχνεύει το φαινόμενο της ψυχικής ασθένειας ως εισβολή του χάους στην κοινωνική τάξη της καθημερινότητας, από τη στιγμή που ένα άτομο, ο ψυχικά ασθενής, αρνείται "να μείνει στη θέση του": προβαίνει δηλαδή σε παραβάσεις και παρεκκλίσεις από τα κοινωνικά κανονιστικά πρότυπα, οι οποίες, εφόσον η νεότερη τάση είναι να μην απομονώνονται στο άσυλο, διαταράσσουν τη ζωή της κοινότητας: τον δημόσιο χώρο, τον τόπο δουλειάς και, κατεξοχήν, την οικογένεια. Μπροστά στον κίνδυνο να γίνει αφόρητη και ακατανόητη αυτή η ζωή και να θιγεί η υπόληψή τους, οι οικείοι "άλλοι" με τους οποίους ο ασθενής βρίσκεται σε αλληλεπίδραση θα χρησιμοποιήσουν κάθε μέσο και μορφή συνέργειας για να τον ελέγξουν και να συγκρατήσουν το χάος μέσα στα εκάστοτε πλαίσια.



"Aντιδρώντας στις αντιδράσεις που προκαλεί, ο ψυχικά ασθενής θα νιώσει κι αυτός ότι η

ζωή στην οικογένεια έχει διαταραχτεί . . . Tο σπίτι, όπου τα τραύματα θα έπρεπε να

επουλώνονται, γίνεται ακριβώς ο τόπος όπου προκαλούνται. Tα σύνορα καταρρέουν. H οικογένεια γυρίζει το μέσα έξω. Bλέπουμε λοιπόν ότι ο μανιακός που μένει στο σπίτι τροφοδοτεί -και τροφοδοτείται από- ένα οργανωτικό χάος... Η αίσθηση της οικογένειας ότι ο ταραξίας είναι ψυχικά ασθενής έρχεται και φεύγει: με κάθε ξέσπασμα η οικογένεια αναγκάζεται να αντιμετωπίσει εκ νέου την ιδέα ότι πρόκειται, όπως φαίνεται, για ψυχική ασθένεια, αλλά με κάθε στιγμή συνηθισμένης και ήρεμης συμπεριφοράς του ασθενή η ελπίδα αναβιώνει ζωηρά μέσα της - η ελπίδα ότι όλα επανέρχονται στο κανονικό... Eίναι σαν η αντίληψη να μπορεί να σχηματιστεί και να λειτουργήσει μόνο όπου υπάρχει κοινωνική οργάνωση· είναι σαν η εμπειρία της αποδιοργάνωσης να μπορεί να βιωθεί, αλλά όχι να διατηρηθεί. Όταν το χάος είναι στο αποκορύφωμα, οι μετέχοντες είναι απίθανο να βρουν κάποιον που να έχει την παραμικρή ιδέα του τι σημαίνει να ζει κανείς μέσα σ' αυτό. Όταν τελικά διευθετηθεί το πρόβλημα, οι ίδιοι οι μετέχοντες θα είναι ανίκανοι να καταλάβουν γιατί αναστατώθηκαν τόσο. Δεν είναι περίεργο λοιπόν ότι, στη φάση της αποδιοργάνωσης, η οικογένεια ζει την τρέχουσα πραγματικότητα σαν μέσα σε όνειρο, και η οικιακή ρουτίνα, που τώρα μόνο να την

ονειρευτεί μπορεί κανείς, εκλαμβάνεται ως το πραγματικό."



(απόσπασμα από το βιβλίο)



Το έργο του Έρβιν Γκόφμαν αντιπροσωπεύει το πιο ολοκληρωμένο προϊόν ενός από τους

πιο πρωτότυπους και πιο σπάνιους τρόπους άσκησης της κοινωνιολογίας: εκείνου που

συνίσταται στη θεώρηση εκ του σύνεγγυς, και επί μακρόν, της κοινωνικής πραγματικότητας... Ο Γκόφμαν υπήρξε αυτός που έκανε την κοινωνιολογία να ανακαλύψει το απειροελάχιστο: εκείνο που οι θεωρητικοί χωρίς αντικείμενα και οι παρατηρητές χωρίς έννοιες δεν ήξεραν να προσλαμβάνουν και που παρέμενε αγνοημένο, επειδή ακριβώς ήταν υπερβολικά προφανές, όπως καθετί το αυτονόητο...



Τέτοια αξιοπερίεργα εντομολογικού ενδιαφέροντος ήταν φτιαγμένα ακριβώς για να προβληματίζουν, και μάλιστα να σοκάρουν, ένα κατεστημένο συνηθισμένο να βλέπει τον κοινωνικό κόσμο από πιο μακριά και πιο ψηλά. Εκείνος που οι θεματοφύλακες του θετικιστικού δογματισμού τοποθετούσαν στο τρελό περιθώριο [lunatic fringe] της κοινωνιολογίας, ανάμεσα δηλαδή στους εκκεντρικούς που ζητούσαν να αντικαταστήσουν την αυστηρότητα της επιστήμης με τις ευκολίες της φιλοσοφικής διαμεσολάβησης ή της λογοτεχνικής περιγραφής, κατέληξε να γίνει θεμελιώδης αναφορά για τους κοινωνιολόγους, αλλά και για τους ψυχολόγους, τους ψυχοκοινωνιολόγους και τους κοινωνιογλωσσολόγους.



Pierre Bourdieu