Δομική ανθρωπολογία μηδέν

Σημαδεμένος από την εμπειρία της εξορίας, ο τόμος αυτός αποτελεί μια βιογραφική και συνάμα ιστορική μαρτυρία της στιγμής κατά την οποία ο Κλωντ Λεβί-Στρως, όπως και σωρεία άλλων εβραίων καλλιτεχνών και διανοουμένων, διαφεύγει ως πρόσφυγας στην Νέα Υόρκη. Γραμμένα μεταξύ 1941 και 1947, ενόσω δεν είχε ακόμη εγκαταλείψει τους πολιτικούς του στοχασμούς, τα δεκαεπτά κεφάλαια αυτού του βιβλίου αποτελούν μια ανασύσταση της προϊστορίας της δομικής ανθρωπολογίας.
Τα χρόνια αυτά της Αμερικής συνιστούν και την εποχή που ο Λεβί-Στρως συνειδητοποιεί τις ανεπανόρθωτες ιστορικές καταστροφές: τη μαζική εξόντωση των Ινδιάνων της Αμερικής και τη γενοκτονία των Εβραίων της Ευρώπης. Από τις αρχές της δεκαετίας του 1950 η ανθρωπολογία του Λεβί-Στρως φαίνεται να διακατέχεται υπόρρητα από τη μνήμη και τη δυνατότητα του Ολοκαυτώματος, το οποίο, ωστόσο, ποτέ δεν ονοματίζει.
Η ιδέα του «σημαίνοντος μηδέν» βρίσκεται στη βάση του δομισμού. Επομένως, το να μιλά κανείς για Δομική Ανθρωπολογία Μηδέν σημαίνει επιστροφή στην πηγή μιας σκέψης που ανέτρεψε την αντίληψή μας για το ανθρώπινο. Αλλά αυτή η προϊστορία της Δομικής Ανθρωπολογίας Ένα (1958) και Δύο (1973) υπογραμμίζει επίσης και το αίσθημα της tabula rasa που διακατέχει τον συγγραφέα τους στο τέλος του πολέμου και το όλο εγχείρημα -το οποίο μοιράζεται με άλλους- της επανεκκίνησης του πολιτισμού σε άλλες βάσεις.
«[Τ]ο φώνημα "μηδέν" του Roman Jakobson, ο βαθμός "μηδέν" του Roland Barthes, δηλώνουν, βέβαια, συγκεκριμένα πράγματα, και για τον Levi-Strauss το σημαίνον μηδέν συνιστά την προϋπόθεση για να συγκρίνουμε μεταξύ τους διακριτές συμβολικές οντότητες. Αλλά ο όρος οφείλει επίσης το θετικό του πρόσημο στο ότι αποκρυσταλλώνει ιστορικές συνδηλώσεις θεμελιωδώς αντιφατικές, που παραπέμπουν στην αναγέννηση και το νέο ξεκίνημα, αλλά και στη φρίκη και το αδιανόητο, αν σκεφτούμε το "Γερμανία έτος μηδέν", του Roberto Rossellini, τον "άνθρωπο στο σημείο μηδέν" του Blanchot ή τον άνθρωπο "σε κατάσταση μηδέν" του Cayrol -όχι μόνο την πολλά υποσχόμενη tabula rasa, την οποία ο Levi-Strauss ονειρευόταν στο τέλος του πολέμου, αλλά, ταυτόχρονα, και ένα προαίσθημα που η έλευση της οικολογικής καταστροφής επιβεβαιώνει με τρόπο αποτρόπαιο: την τραγική συνείδηση ότι ο πολιτισμός φέρει μέσα του τον ίδιο τον αφανισμό του».
Vincent Debaene