Πρόσφυγες στα Bαλκάνια. Mνήμη και ενσωμάτωση

Οι πρόσφυγες είναι κεντρικό θέμα της βαλκανικής ιστορίας και εξίσου σημαντικό, αν όχι το πλέον επίκαιρο, ζήτημα των σύγχρονων διεθνών σχέσεων στην περιοχή μας. Για πολλούς λόγους, από τα χρόνια που κατέρρευσε η Οθωμανική Αυτοκρατορία, η προσφυγιά συνεχίζει να θεωρείται και να ευνοείται ως το τελικό, ριζικό και πιο ανθρώπινο από τα απάνθρωπα μέσα από την εθνική ομοιογένεια, βιώσιμα σύνορα στα Βαλκάνια και αλλού. Αν, όμως, θέλουμε να συνεισφέρουμε στην ανακαίνιση του ιστορικού προβληματισμού για το προσφυγικό ζήτημα, τότε θα πρέπει να ξεπεράσουμε την απλοϊκή -μολονότι γοητευτικά δραματική- αντιπαράθεση των συλλογικών τραυμάτων, από τη μια, με τις μεταβαλλόμενες σκοπιμότητες της εξωτερικής πολιτικής, από την άλλη. Γι' αυτό το παρόν συλλογικό έργο, που στηρίζεται σε βαθιά και διεπιστημονική έρευνα πεδίου, επιχειρεί να θέσει πιο σύνθετα ερωτήματα: Γιατί η μνήμη της προσφυγιάς, ως δράματος, αποτέλεσε σημαντική επιδίωξη του βαλκανικού εθνικού κράτους; Ποια είναι η ιδιαίτερη σημασία της προσφυγικής μνήμης για τη συλλογικότητα του κράτους στα Βαλκάνια; Πώς, πότε, με τι μέσα και από ποιους δημιουργήθηκε και καλλιεργείται η προσφυγική μνήμη; Ποιος είναι ο ρόλος της μνήμης αυτής στα σύγχρονα Βαλκάνια για τους πρόσφυγες, τους απογόνους τους αλλά και για το κράτος στο οποίο ζουν; Από ποιους παράγοντες προσδιορίζεται; Γενική υπόθεση εργασίας της μελέτης υπήρξε ότι η συγκρότηση των προσφύγων σε κοινωνική ομάδα και η ανέλιξή της επηρέασε ποικιλοτρόπως την άσκηση εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής, καθώς και τη διαμόρφωση της εθνικής ιδεολογίας στις βαλκανικές χώρες. Μιας ιδεολογίας που από τη μια διευκόλυνε την ένταξη των προσφύγων στο εθνικό κράτος υποδοχής, ως θυμάτων της ιστορίας, από την άλλη, όμως, λειτούργησε ως άλλοθι περιστασιακών εθνικιστικών εξάρσεων, επίσημων ή συγκεκαλυμμένων.